केशवराज पन्त चितवनमा चिरपरिचित नाम हो । सायद उहाँलाई नचिन्ने बिरलै पाइन्छ । वि.स. २०२० सालमा जन्मनुभएका उहाँले बि.ए. सम्म अध्ययन गर्नुभएको छ । अहिले हाल उहाँ भरतपुर १२ मा बस्दै आइरहनु भएको छ । बिगत लामो समय शिक्षण पेशामा सक्रिय रहँदै आउनुभएका पन्त अहिलेपनि विभिन्न सामाजिक संघसंस्थामा आबद्ध हुनुहुन्छ । उनै पन्तसंग हाम्रा पारदर्शीकर्मी अजित अधिकारीले शिक्षा क्षेत्रमा उहाँको योगदान र अनुभवलाई समेटेर तयार पार्नुभएको संवाद

यहाँलाई हार्दिक स्वागत छ, पारदर्शी अनलाइन डटकममा ?

धन्यवाद अजित जि !

आराम हुनुहुन्छ ?

आराम छु ।

आजभोलि यहाँ के काममा व्यस्त हुनुहुन्छ ?

विभिन्न सामाजिक संघसंस्थामा आबद्ध छु । तिनै कामहरुमा विशेषगरी व्यस्त हुन्छु ।

तपाईंलाई शिक्षण पेशामा लाग्ने प्रेरणा कसरी जाग्यो ?

म अजित जि ! शिक्षण पेशामा अरुको प्रेरणा भन्दापनि आफ्नै रुचीले शिक्षण पेशामा लागेको  हो । फेरि मेरो बुवापनि गाउँमा पहिले शिक्षक हुनुहुन्थ्यो । सायद यसैको प्रभावपनि हुन सक्छ ।

यहाँले एसएलसी कहाँबाट उत्तीर्ण गर्नुभयो ?

अजित जि ! मैले एसएलसी विद्यामन्दिर व्यवसायिक माध्यमिक विद्यालय बागलुङबाट गरेको हुँ । यसपछि आइए र बिए महेन्द्र क्याम्पस बागलुङ धौलागिरीबाट गरेको हो ।

यहाँले सुरुमा कुन स्कुलबाट पढाउन सुरु गर्नुभयो ?

यहाँलाई भन्नुपर्दा मैले सुरुमा श्री बौडेचौर प्राविबाट पढाउन सुरु गरेको हुँ । पछि म त्यहीबाट शिक्षक पेशामा अस्थायी भएर अध्यापन गराए ।अस्थायी नियुक्ति वि.स. २०४५ साल पौष १८ गते भएको थियो । यसैगरी स्थायी नियुक्ति सोही विद्यालय बाट नै मेलै वि.स. २०४८ साल साउन १ गते प्राप्त गरें । स्थायी नियुक्ति प्राप्त भएपछि बौडेचौर प्राविको संस्थापक प्रधानाध्यापक भइ काम गर्ने अबसर प्राप्त गरें । यहाँलाई जानकारी गराउ म त्यस बखतमा त्यस स्कुलको लागि ६/७ वटा निमावि दरबन्दी ल्याउन समेत सफल भएको थिए । त्यतिबेला तीन सय भन्दा बढी विद्यार्थी संख्या थियो । वि.स. २०५० सालमा बसुन्धरा प्राविमा सरुवा भए । त्यसपछि ५४ सालमा बराह प्रावि चनौतेमा अध्यापन गरें । त्यसपछि म वि.स. २०६१ सालमा जिल्लान्तर सरुवा भए । भरतपुर ११ मा रहेको श्री हिमालय राप्राविमा पढाउन थाले यसरी विभिन्न क्षेत्रबाट मैले अध्यापन यात्रा सुरु गरेको हुँ ।

विभिन्न क्षेत्रमा गएर पढाउदा यहाँले कस्तो महसुस गर्नुभयो ?

अजित जि ! सायद शिक्षण पेशा होस् या सरकारी या प्राइभेट लेबलका जुनसुकै बिधाका जागीर हुन् सरुवा र नियुक्ति भइरहन्छन् । कहिले पहाड कहिले हिमाल त कहिले तराई सबैतिर सरुवा हुन सक्छ । त्यहाँ बस्दै गर्दाको रहनसहन भौगोलिक स्थिति भू-बनावट र हावापानी एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा जादा भिन्नता हुने त स्वभाविक नै भयो । जे होस् मलाई मेरो शिक्षण पेशाबाट म संतोषजनक नै रहे ।

यहाँ शिक्षण पेशामा रहँदै गर्दा सम्मानित भएको अनुभव केही छ ?

म धेरैपटक सम्मानित भएको छु । स्थानीयस्तरदेखि केन्द्रीयस्तरमा सम्मानित हुँदै गर्दा आफूलाई अत्यन्त गौरावान्वित भएको महसुस समेत गरेको छु । यो बीचमा म शिक्षा मन्त्रालयबाट शिक्षा पुरस्कार पाएको थिए ।  दिर्घ सेवा पुरस्कार पाउनुका साथै नेपाल शिक्षक संघ भरतपुर नगरको सचिव समेत भएर काम गरें । यसैगरी म शिक्षण पेशापछि नेपाली कांग्रेसबाट वार्ड नं. १२ को सदस्य पदमा उम्मेदवारी दिएको थिए । यसरी विभिन्न सामाजिक क्षेत्रमा म सरिक रहँदै आएको थिए ।

पहिले र अहिले शिक्षा क्षेत्रमा कस्तो परिवर्तन पाउनुभयो ?

अजित जि ! पहिले र अहिले शिक्षा क्षेत्रमा ज्यादै ठूलो परिवर्तन भएको मैले महसुस गरेको छु । हुन त, अहिले बिज्ञान र प्रविधिको युग हो । पहिले अहिलेका जस्ता मोटर गाडी मोबाइल फोन र विभिन्न टेक्निकल उपकरणहरु थिएन । त्यो समयलाई स्मरण गर्दा त, अहिले धेरै बिकास भएको छ । शिक्षा, स्वास्थ्य, यातायात र संचार जस्ता अत्यावश्यक पूर्वाधारहरुको एकपछि अर्को गर्दै बिकास भएको अनुभुती महसुस गरेको छु । तर शिक्षामा राम्रो गुणस्तर अहिले नभई पहिले थियो । किनभने त्यतिबेला किताब पढ्ने बानी थियो । सबैको पढाईमा मात्रै ध्यान हुन्थ्यो । सायद अहिले मोबाइल फोन आदिको प्रयोगले होला त्यति किताबी ज्ञान भन्दा अन्य ज्ञानमा मानिसको ध्यानबढी केन्द्रीत भएको पाइन्छ ।

त्यो बेला विद्यार्थी संख्या कस्तो हुन्थ्यो ?

त्यो बेला विद्यार्थीको संख्या अधिक थियो । जन्मान्तरपनि त्यो बेला बढी थियो । त्यो समयमा एउटा कक्षामा कम्तीमापनि ५०/६० जना विद्यार्थी अनिवार्य हुन्थे । मावि तह थोरै भएका कारणलेपनि हुन सक्छ । ९/१० मा एउटै कक्षामा चारवटा सेक्सनसम्म हुन्थे । तर अहिले त्यस्तो छैन । किनभने विद्यार्थी संख्या अहिले ज्यादै न्यून छ । यस्तो हुनुमा प्रमुख कारण जन्मान्तर कम हुनुपनि हो । अर्को एसईइ वा प्लस टु गरेपछि विद्यार्थीहरु बिदेशीनेक्रमपनि बढेको छ । जसले गर्दापनि विद्यार्थी संख्या केही ओरालो लागेको हो कि जस्तो लाग्छ ।

शिक्षक विद्यार्थी र अभिभावकको भूमिका कस्तो हुनुपर्ला ?

अजित जि ! शिक्षक विद्यार्थी र अभिभावकको सम्बन्ध त्रिपक्षिय हुनुपर्छ । किनभने यी बीचमा कम्युनिकेसन हुन आबश्यक छ । विद्यार्थीको पहिलो पाठशाला भनेको घर हो । अभिभावकलेपनि आफ्ना सन्ततिको पढाईमा चासो दिनुपर्छ । उनीहरूको संगत पढ्ने समय तालिका आदि मिलाइदिनुपर्छ । समयसमयमा स्कुलमा जाने र पढाईको बारेमा बुझ्नुपर्छ ।

अबको नयाँ शिक्षा प्रणाली कस्तो हुनुपर्छ ?

अजित जि ! पक्कैपनि अबको नयाँ शिक्षा प्रणाली व्यवहारिक र सैद्धान्तिकसंगै पढ्दै कमाउदै गर्न मिल्ने खालको हुनुपर्छ । अहिले बढ्दो युवा जनशक्ति बिदेशीने एकमात्र प्रमुख कारण भनेकै नेपालमा रोजगारीका ढोकाहरु बन्द हुनु हो । यसले विद्यार्थीलाई नैराश्यता पैदा गर्दा आज आम युवाहरू बिदेशीन बाध्य छन् । नेपालको राजनीतिक परिवर्तनहरु, मिश्रित शैक्षिक प्रणाली र दर्शनहरु, शिक्षा आयोगका प्रतिवेदनहरु, नीति, ऎन, नियम, कानुन, निर्देशिकाहरुको संयुक्त प्रयासले समेत शिक्षाको अपेक्षित बिकासमा उल्लेखनीय योगदान गर्न सकेन। यसमा कही न कहीबाट भाषिक, बिषयबस्तु, आदर्श या संस्कृतिमा प्रत्येक्ष र परोक्ष ढङ्गले प्रहार भएकोले पो हो कि समिक्षा गर्ने बेला भएको छ । त्यो कतै स्वार्थले काम गर्‍यो कतै निरिहपनले कतै हेपाहा प्रवृत्तिको सिकार पो भो कि। यसरी तयार पारिएको शिक्षा बिकासको त्यो ज्ञान, उपदेश र सूचना आदनप्रदानको सत्तरी बर्षको समय समाप्त भयो । अब अनुसन्धानमा आधारित शिक्षामा जानुपर्ने युग आयो । नयाँ प्रतिबेदन, नयाँ नीति, ऎन, नियमावली, दर्शन र निर्देशिका निर्माण गरेर आत्मनिर्भरता, शान्ति, स्थायित्व र समृद्धितर्फ मूलुकलाई लैजान जरुरी भएको म देख्दछु । त्यसैले अब आफ्नै धरातलीय यथार्थमा टेकेर बिशुद्द आफ्नै सहभागीता, लगानी र अग्रसरतामा, पूर्ण स्वतन्त्र भएर अनुसन्धनात्मक ज्ञान र सिप, अनुभव र अनुभूति गरेर सिक्ने पद्धतिमा आधारित नयाँ शिक्षाको ब्यवस्था र प्रणाली निर्माण हुन अत्यन्त जरुरी छ ।

अन्त्यमा यहाँलाई केही भन्नु छ ?

अजित जि ! धेरै विषयबस्तु र प्रश्नको उत्तर अघि माथी नै आइसकेको छ । तापनि आजको एक्काइसौं शताब्दीमा बिज्ञान र प्रविधिको भरपुर बिकास भइरहँदा हामीले त्यसको प्रयोग गर्न सकिरहेका छैनौं । देशमा राजनीतिक स्थायित्व, सुशासनको प्रत्याभूति आम नागरिकले गर्न पाएका छैनन् । सरकारले शिक्षा नीति ऐन ल्याएतापनि व्यवहारमा कार्यान्वयन नगर्दा फिक्का बनेको छ । उच्च शिक्षापछिको शिक्षा क्षेत्र अब कस्तो बनाउने भन्ने कुरामा सरकारको ध्यानाकर्षण हुन जरुरी छ । किनभने, दिनानुदिन विद्यार्थी संख्या कम हुनु भनेको बिदेश जानेको संख्या बढ्नु हो । त्यसैले नयाँ प्रावधान ल्याउन जरुरी छ । केन्द्र, प्रदेश, स्थानिय निकाय, बुद्धिजीवी, बिद्वानहरुले अवको बिद्यालयले के सिकाउने भन्ने कुरामा व्यापक छ्लफल गर्नुपर्दछ । ती हुन् सिर्जनात्मकता, समालोचनात्मक चिन्तन, सप्रेषण/सूचना र सहकार्य सिकाउने रणनीति तयार गरि कार्यक्रम र कार्ययोजना बनाएर प्रवाभकारी बनाउन जरुरी छ ।

हाम्रो प्रश्नमा आफ्नो बिचार राखिदिनुभएकोमा यहाँलाई धेरैधेरै धन्यवाद !

यहाँलाईपनि धेरैधेरै धन्यवाद छ ! यहाँको लोकप्रिय मिडियामा मलाईपनि आफ्ना शिक्षण पेशा सम्बन्धि अनुभव शेयर गर्ने अबसर दिनुभएकोमा फेरिपनि यहाँलाई धन्यवाद !