नेपाल भारत आदिवासी जनजाति मैत्री संघका केन्द्रीय अध्यक्ष श्री बिनोद कुमार गुरूङज्यूको विचारमा आधारित “बुद्ध जन्म स्थल” परियोजना लुम्बिनीलाई सांस्कृतिक, आध्यात्मिक र मानवीय पुनर्जन्मको केन्द्र बनाउने महत्त्वाकांक्षी अवधारणा हो। यसको मूल लक्ष्य गौतम बुद्धको जन्मभूमि लुम्बिनीलाई वैश्विक मातृत्व स्थल बनाउने र संसारभरका महिलाहरूलाई पवित्र भूमिमा बच्चा जन्माउने अवसर प्रदान गर्नु हो।

अवधारणाका प्रमुख उद्देश्यहरू
1. लुम्बिनीलाई मातृत्व र आध्यात्मिक पुनर्जन्मको केन्द्र बनाउने।
2. संसारभरका महिलाहरूलाई पवित्र भूमिमा बच्चा जन्माउन आकर्षित गर्ने।
3. बुद्ध जन्मस्थललाई शान्ति, करुणा र मानव सभ्यताको प्रतीकका रूपमा प्रवद्र्धन गर्ने।
4. आधुनिक स्वास्थ्य सुविधा सहितको अन्तर्राष्ट्रिय मातृत्व केन्द्र स्थापना गर्ने।
5. बौद्ध संस्कृति, ध्यान, योग, र आयुर्वेद आधारित मातृत्व हेरचाह सेवा प्रदान गर्ने।
6. लुम्बिनीलाई पर्यटन, धार्मिक तीर्थयात्रा र सांस्कृतिक उत्थानको केन्द्र बनाउने।

बुद्ध बर्थिङ्ग स्थलको संरचना र विशेषताहरू

1. अन्तर्राष्ट्रिय मातृत्व अस्पताल (Sacred Birthing Hospital)
अत्याधुनिक स्वास्थ्य सेवा र प्राकृतिक सन्तानोत्पत्ति प्रणाली (Natural Birthing System)।
गर्भवती महिलाका लागि ध्यान, योग, र मानसिक शान्ति कक्षा।
आयुर्वेद, प्राकृतिक चिकित्सा, र आधुनिक विज्ञानको संयोजन।
2. बुद्ध मातृत्व ग्राम (Buddha Maternity Village)
शान्त, प्राकृतिक, र आध्यात्मिक वातावरणमा गर्भवती महिलाहरूको बसोबास।
परम्परागत बौद्ध र आदिवासी जीवनशैली अनुसारको रहनसहन।
3. बुद्ध पुनर्जन्म मन्दिर (Buddha Rebirth Temple)
नवजात शिशुका लागि विशेष पूजाआजा, नामकरण, र संस्कारहरू।
मातृ-शिशु स्वास्थ्य तथा आध्यात्मिक कल्याणका कार्यक्रमहरू।
4. सांसारिक सहयोग तथा अनुसंधान केन्द्र (Global Birthing Research & Cooperation Center)
बौद्ध दर्शन अनुसार सन्तानोत्पत्ति र पुनर्जन्म सम्बन्धी अनुसन्धान।
अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूसँग सहकार्य गरी मातृत्व र शिशु स्वास्थ्य प्रवद्र्धन।
5. पर्यटन र सांस्कृतिक आकर्षण
बौद्ध धर्मावलम्बीहरू, अनुसन्धानकर्ता, पर्यटक र तीर्थयात्रीहरूका लागि विशेष केन्द्र।
सहरभर ध्यान स्थल, योग केन्द्र, सांस्कृतिक संग्रहालयहरू।
वैश्विक प्रभाव र लाभहरू
लुम्बिनीलाई अन्तर्राष्ट्रिय मातृत्व गन्तव्य बनाउने।
नेपालको पर्यटन र अर्थतन्त्रमा योगदान।
बौद्ध शान्ति र करुणाको सन्देश विश्वभर फैलाउने।
मातृत्व, पुनर्जन्म, र मानव सभ्यताको उत्थानमा योगदान।
निष्कर्ष
“बुद्ध बर्थिङ्ग स्थल” एक अद्वितीय अवधारणा हो जसले लुम्बिनीलाई आध्यात्मिक, सांस्कृतिक, र मातृत्व पर्यटनको केन्द्र बनाउने छ। यो परियोजनाले शान्ति, करुणा, र मातृत्वको महत्वलाई विश्वव्यापी रूपमा प्रवर्द्धन गर्नेछ। नेपाल सरकार, अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध संघहरू, स्वास्थ्य संस्थाहरू, तथा पर्यटन
क्षेत्रसँग सहकार्य गरेर यस योजनालाई व्यवहारिक बनाउन सकिन्छ।
१. प्रस्तावना
लुम्बिनी, जहाँ सिद्धार्थ गौतमको जन्म भएको थियो, संसारभरका बौद्ध धर्मावलम्बी, शान्तिप्रेमी, र आध्यात्मिक यात्रुहरूका लागि पवित्र भूमि हो। यस पवित्र स्थानलाई मातृत्व र पुनर्जन्मको केन्द्रका रूपमा विकास गर्ने अवधारणा “बुद्ध बर्थिङ्ग स्थल” मार्फत अघि सारिएको छ।
यस अवधारणाले लुम्बिनीलाई वैश्विक मातृत्व तीर्थस्थल बनाउने र संसारभरका गर्भवती महिलाहरूलाई पवित्र भूमिमा सन्तान जन्माउने अवसर प्रदान गर्ने लक्ष्य राख्छ। यो परियोजना धर्म, चिकित्सा, पर्यटन, र समाजसेवा को संगम हुने छ, जसले लुम्बिनीलाई नयाँ पहिचान दिनेछ।
२. उद्देश्यहरू
लुम्बिनीलाई पवित्र मातृत्व स्थलका दरूपमा स्थापित गर्ने।
संसारभरका महिलाहरूलाई सुरक्षित, प्राकृतिक, र आध्यात्मिक वातावरणमा सन्तान जन्माउने अवसर दिने।
बुद्धको शिक्षालाई मातृत्व, करुणा, र मानव जीवनको पुनर्जन्मसँग जोड्ने।
बौद्ध ध्यान, योग, र आयुर्वेदलाई मातृत्व सेवासँग एकीकृत गर्ने।
नेपालको धार्मिक पर्यटन र अर्थतन्त्रलाई प्रवर्द्धन गर्ने।
२. अवधारणाको आधारभूत संरचना
“बुद्ध बर्थिङ्ग स्थल” लाई एक वैश्विक मातृत्व तीर्थस्थल बनाउने परिकल्पनाका आधारमा निम्न संरचनाहरू निर्माण गरिने छन्।
१. अन्तर्राष्ट्रिय मातृत्व अस्पताल (Sacred Birthing Hospital)
स्वास्थ्य, प्राकृतिक सन्तानोत्पत्ति, र आध्यात्मिकता संयोजन गर्ने केन्द्र।
अत्याधुनिक मेडिकल सेवा, आयुर्वेदिक उपचार, योग, ध्यान, र प्राकृतिक प्रसव पद्धति समेटिने।
गर्भवती महिलाहरूका लागि विशेष प्रशिक्षण तथा मानसिक स्वास्थ्य कार्यक्रमहरू।
अन्तर्राष्ट्रिय मातृत्व विशेषज्ञ, चिकित्सक, योग प्रशिक्षक, र आध्यात्मिक गुरूहरूको संलग्नता।
२. बुद्ध मातृत्व ग्राम (Buddha Maternity Village)
शान्त, प्राकृतिक, र आध्यात्मिक वातावरणमा गर्भवती महिलाहरूलाई सुरक्षित बसोबासको अवसर।
जैविक खानपान, योग-ध्यान केन्द्र, र बौद्ध संस्कृतिमा आधारित मातृत्व सेवा।
परिवारसहित आउने पाहुनाहरूका लागि ध्यान केन्द्रित आवास।
३. बुद्ध पुनर्जन्म मन्दिर (Buddha Rebirth Temple)
नवजात शिशुहरूका लागि बौद्ध संस्कार, नामकरण, र आध्यात्मिक अनुष्ठान।
करुणा, शान्ति, र मानव सभ्यताको पुनर्जन्मको प्रतीकस्थल।
लुम्बिनीमा जन्मिएका बच्चाहरूलाई “बुद्धका सन्तान” (Children of Buddha) को रूपमा विशेष पहिचान दिने।
४. अनुसन्धान तथा सहकार्य केन्द्र (Global Birthing Research & Cooperation Center)
बौद्ध दर्शन अनुसार पुनर्जन्म, मातृत्व, र शिशु स्वास्थ्यमा आधारित अनुसन्धान।
अन्तर्राष्ट्रिय विश्वविद्यालय, स्वास्थ्य संस्थाहरू, र बौद्ध संघसंस्थाहरूसँग सहकार्य।
सुरक्षित मातृत्व प्रविधि, प्राकृतिक प्रसव विधि, र शिशु पालन पोषणबारे ज्ञान प्रसार।
५. धार्मिक पर्यटन प्रवर्द्धन केन्द्र
विश्वभरका तीर्थयात्री, बौद्ध अनुयायी, अनुसन्धानकर्ता, र पर्यटन क्षेत्रका लगानीकर्ताहरूलाई आकर्षित गर्ने।
ध्यान केन्द्र, योग शिविर, बौद्ध परम्परामा आधारित मातृत्व सेवाहरू उपलब्ध गराउने।
लुम्बिनीलाई आध्यात्मिक पर्यटन, स्वास्थ्य पर्यटन, र मातृत्व पर्यटनको केन्द्रका रूपमा प्रवर्द्धन गर्ने।
निष्कर्ष
अवधारणाको दोस्रो भागले “बुद्ध बर्थिङ्ग स्थल” को संरचना, सेवा, र उद्देश्यहरूको स्पष्ट खाका प्रस्तुत गर्दछ। यो परियोजना स्वास्थ्य, संस्कृति, पर्यटन, र आध्यात्मिकता को समिश्रण हुनेछ, जसले लुम्बिनीलाई नयाँ ढंगले विश्वमञ्चमा स्थापित गर्ने।
३. कार्यान्वयन योजना
“बुद्ध बर्थिङ्ग स्थल” परियोजनालाई सफलतापूर्वक कार्यान्वयन गर्न निम्न चरणबद्ध रणनीति अपनाइनेछ।
१. पूर्वाधार विकास योजना
✅ जग्गा पहिचान र अधिग्रहण
लुम्बिनी क्षेत्रमा आवश्यक भूमि व्यवस्थापन।
नेपाल सरकार, अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध संघ, तथा स्थानीय समुदायसँग समन्वय।
✅ भौतिक संरचना निर्माण
अन्तर्राष्ट्रिय मातृत्व अस्पताल को निर्माण।
बुद्ध मातृत्व ग्राम को विकास।
ध्यान केन्द्र, योग स्थल, र पुनर्जन्म मन्दिर को निर्माण।
✅ पर्यावरणीय संरक्षण
जैविक कृषि, स्वच्छ उर्जा, र हरियाली प्रवद्र्धन।
वातावरणमैत्री भवन निर्माण र जल व्यवस्थापन।
२. अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य र लगानी स्रोतहरू
✅ नेपाल सरकार, निजी क्षेत्र, र अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूसँग साझेदारी।
WHO, UNICEF, बौद्ध संगठनहरू, तथा स्वास्थ्य क्षेत्रका लगानीकर्ताहरूसँग सहकार्य।
अन्तर्राष्ट्रिय विश्वविद्यालय तथा अनुसन्धान संस्थाहरूसँग सहकार्य।
✅ वैदेशिक लगानी तथा दातृ सहायता
बौद्ध धर्म मान्ने मुलुकहरू (जस्तै: जापान, थाइल्यान्ड, चीन, श्रीलंका) बाट सहयोग।
दातृ निकायहरू र परोपकारी संघसंस्थाबाट अनुदान संकलन।
३. मातृत्व सेवा सञ्चालन रणनीति
✅ स्वास्थ्य तथा प्रसूति सेवा
आधुनिक र प्राकृतिक (योग, ध्यान, आयुर्वेद) प्रसूति सेवा।
गर्भवती महिलाहरूका लागि विशेष खानपान, योग, र ध्यान कक्षा।
✅ शैक्षिक तथा अनुसन्धान कार्यक्रमहरू
मातृत्व तथा पुनर्जन्म सम्बन्धी अनुसन्धान केन्द्र स्थापना।
“बुद्धका सन्तान” (Children of Buddha) कार्यक्रम सञ्चालन।
४. पर्यटन र सांस्कृतिक प्रवर्द्धन
✅ बुद्ध धर्मावलम्बी तथा मातृत्व पर्यटकलाई आकर्षित गर्ने कार्यक्रमहरू।
“लुम्बिनीमा जन्मिने सन्तानलाई विशेष आध्यात्मिक मान्यता” दिने अवधारणा।
वार्षिक बौद्ध सम्मेलन, ध्यान शिविर, र मातृत्व मेला आयोजना।
✅ स्मार्ट प्रवर्द्धन र डिजिटल पहिचान
“Buddha Birthing Site” का लागि वेबसाइट, सामाजिक सञ्जाल, र अन्तर्राष्ट्रिय संचार अभियान।
वृत्तचित्र, पुस्तक, र मिडिया कभरेज।
निष्कर्ष
“बुद्ध बर्थिङ्ग स्थल” को कार्यान्वयन योजना भौतिक पूर्वाधार, अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य, मातृत्व सेवा, र पर्यटन प्रवर्द्धन मा केन्द्रित छ। यो परियोजना धार्मिक पर्यटन, स्वास्थ्य सेवा, र वैश्विक सांस्कृतिक आदानप्रदानको माध्यम बन्नेछ।
४. सम्भावित प्रभाव र लाभहरू
“बुद्ध बर्थिङ्ग स्थल” परियोजनाले स्वास्थ्य, संस्कृति, अर्थतन्त्र, पर्यटन, र विश्व शान्तिमा महत्वपूर्ण प्रभाव पार्नेछ। निम्न लाभहरू यस परियोजनाबाट प्राप्त गर्न सकिन्छ।
१. स्वास्थ्य तथा मातृत्व कल्याणमा योगदान
✅ सुरक्षित मातृत्व सेवा प्रवर्द्धन
गर्भवती महिलाहरूलाई आध्यात्मिक, मानसिक, र शारीरिक रूपमा स्वस्थ बनाउने।
प्राकृतिक तथा आयुर्वेदिक विधिबाट सन्तान जन्माउने नयाँ अवधारणा।
✅ अत्याधुनिक स्वास्थ्य सेवा लुम्बिनीमा उपलब्ध हुने
अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको मातृत्व अस्पताल निर्माणले नेपालकै स्वास्थ्य सेवा सुधार्ने।
स्थानीय स्वास्थ्यकर्मीहरूको सीप अभिवृद्धि हुने।
२. बौद्ध धर्म र विश्व शान्तिमा प्रभाव
✅ बुद्धको शिक्षालाई नयाँ स्वरूपमा प्रवर्द्धन
करुणा, शान्ति, र पुनर्जन्मको बौद्ध दर्शनलाई आधुनिक जीवनशैलीसँग जोड्ने।
विश्वभरका बौद्ध धर्मावलम्बीहरूलाई लुम्बिनीमा जन्म दिने परम्परामा संलग्न गराउने।
✅ पवित्र भूमि लुम्बिनीको महत्त्व वृद्धि
लुम्बिनीलाई केवल धार्मिक स्थल नभई “वैश्विक पुनर्जन्म केन्द्र” का रूपमा स्थापित गर्ने।
धार्मिक पर्यटनको माध्यमबाट बौद्ध संस्कृति र परम्पराको संरक्षण।
३. आर्थिक तथा पर्यटन क्षेत्रको प्रवर्द्धन
✅ लुम्बिनीलाई विश्वकै प्रमुख मातृत्व गन्तव्य बनाउने
नेपाललाई स्वास्थ्य पर्यटन, धार्मिक पर्यटन, र मातृत्व पर्यटनको नयाँ केन्द्र बनाउने।
हजारौं विदेशी गर्भवती महिलाहरू लुम्बिनीमा बच्चा जन्माउन आउने वातावरण सिर्जना।
✅ स्थानीय समुदायलाई रोजगारी र व्यवसायको अवसर
स्वास्थ्य सेवा, होटल व्यवसाय, यातायात, कृषि, तथा हस्तकला क्षेत्रमा रोजगारीको अवसर।
स्थानीय उत्पादनहरू (जैविक खाना, कपडा, बौद्ध सामग्री) को प्रवर्द्धन।
४. सामाजिक र सांस्कृतिक प्रभाव
✅ “बुद्धका सन्तान” विशेष पहिचान कार्यक्रम
लुम्बिनीमा जन्मिएका बच्चाहरूलाई विश्वभर बौद्ध संस्कृति र शान्तिका प्रतिनिधि मान्ने।
नवजात शिशुहरूको नामकरण, संस्कार, र अभिलेख राख्ने विशेष योजना।
✅ वैश्विक संस्कृतिहरूको आदानप्रदान
बौद्ध संस्कृति, योग, ध्यान, र आयुर्वेदमा आधारित मातृत्व जीवनशैली प्रवर्द्धन।
नेपालका आदिवासी जनजातिहरूको परम्परागत मातृत्व ज्ञानलाई अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा फैलाउने।
निष्कर्ष
“बुद्ध बर्थिङ्ग स्थल” परियोजना स्वास्थ्य, संस्कृति, पर्यटन, अर्थतन्त्र, र विश्व शान्तिमा दूरगामी प्रभाव पार्नेछ। यसले लुम्बिनीलाई वैश्विक मातृत्व तीर्थस्थल बनाउने मात्र होइन, नेपाललाई नै विश्वसामु आध्यात्मिक, सांस्कृतिक, र आर्थिक रूपमा नयाँ उचाइमा पुर्‍याउने।
५. दीर्घकालीन रणनीति र सम्भावित चुनौतीहरू
“बुद्ध बर्थिङ्ग स्थल” परियोजना स्थिर, दिगो, र सफल रूपमा संचालन गर्न दीर्घकालीन रणनीति आवश्यक छ। साथै, परियोजनालाई अगाडि बढाउँदा विभिन्न चुनौतीहरू आउन सक्छन्, जसलाई सम्हाल्ने उपायहरू अवलम्बन गर्नुपर्छ।
१. दीर्घकालीन रणनीति (Sustainability Strategy)
✅ १. संस्थागत विकास र सञ्चालन संरचना
“Buddha Birthing Site Trust” वा “Lumbini Maternity Foundation” जस्ता संस्थागत संरचना स्थापना।
नेपाल सरकार, बौद्ध संघसंस्था, स्वास्थ्य निकाय, र स्थानीय समुदायको सहकार्य।
दीर्घकालीन वित्तीय स्रोत व्यवस्थापनका लागि लगानी कोष (Endowment Fund) निर्माण।✅ २. आर्थिक स्थायित्व योजना
अन्तर्राष्ट्रिय दातृ संस्थाहरू, बौद्ध धर्मावलम्बी मुलुकहरू (जापान, चीन, थाइल्यान्ड, श्रीलंका, भूटान, म्यानमार) बाट सहयोग।
स्वास्थ्य, पर्यटन, र धार्मिक कार्यक्रमहरूबाट आम्दानी उत्पन्न गर्ने योजना (जस्तै:
विशेष मातृत्व पर्यटन प्याकेजहरू।
ध्यान शिविर, योग र आयुर्वेदिक चिकित्सा सेवा।
बुद्ध पुनर्जन्म मन्दिरमा विशेष अनुष्ठानहरू)।
“बुद्धका सन्तान” पहिचान कार्यक्रम अन्तर्गत विशेष अन्तर्राष्ट्रिय सदस्यता अभियान।
✅ ३. वैज्ञानिक अनुसन्धान र शिक्षालाई समेट्ने रणनीति
अन्तर्राष्ट्रिय विश्वविद्यालयहरूसँग सहकार्य गरी “Maternity & Rebirth Studies” अनुसन्धान केन्द्र स्थापना।
प्राकृतिक प्रसव प्रणाली, योग-आयुर्वेद, र बौद्ध जीवनशैलीमा आधारित मातृत्व शिक्षालाई प्रवर्द्धन गर्ने।
नेपालका जनजातीय समुदायहरूको परम्परागत प्रसूति ज्ञानलाई विश्वसामु पुर्‍याउने।
✅ ४. वातावरणीय संरक्षण र हरित विकास
जैविक कृषि, नवीकरणीय उर्जा (सौर्य तथा पवन उर्जा), र हरित प्रविधिको प्रयोग।
बृक्षारोपण, शुद्ध पानी संरक्षण, र हरियालीयुक्त मातृत्व ग्राम निर्माण।
“Eco-Friendly Buddha Birthing Site” अवधारणा अन्तर्गत वातावरणमैत्री अस्पताल र आश्रम निर्माण।
२. सम्भावित चुनौतीहरू र समाधानहरू
✅ १. कानुनी तथा नीतिगत चुनौतीहरू
नेपाल सरकार र अन्तर्राष्ट्रिय कानुनअनुसार धार्मिक-स्वास्थ्य परियोजनालाई आधिकारिक मान्यता दिलाउने।
सुरक्षित मातृत्व सेवा प्रदान गर्न नेपालका स्वास्थ्य नीतिहरूसँग मेल खाने नीति निर्माण।
स्थानीय र अन्तर्राष्ट्रिय कानूनअनुसार नवजात शिशुहरूको नागरिकता, परिचय, र अभिलेख सुरक्षित गर्ने व्यवस्था।
✅ २. वित्तीय स्रोतको निरन्तरता
दीर्घकालीन कोष (Endowment Fund) स्थापना गरी आर्थिक सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने।
पर्यटन, स्वास्थ्य सेवा, दान, र अन्तर्राष्ट्रिय अनुदान मार्फत आम्दानी सुनिश्चित गर्ने।
✅ ३. धार्मिक-सांस्कृतिक बहस र सहमति निर्माण
परियोजनालाई बौद्ध धर्म, नेपालका आदिवासी जनजातिहरू, र अन्य समुदायहरूले समर्थन गर्ने वातावरण बनाउने।
स्थानीय धार्मिक संस्था, बुद्ध संघसंस्था, तथा नेपाल सरकारसँग निरन्तर परामर्श।
“बुद्ध बर्थिङ्ग स्थल” लाई कुनै धर्म वा जातिको परिधिभन्दा माथि उठाएर मानवतावादी अवधारणा को रूपमा प्रस्तुत गर्ने।
✅ ४. चिकित्सा र स्वास्थ्य सेवा चुनौतीहरू
मातृत्व अस्पताललाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको गुणस्तरिय स्वास्थ्य सेवा केन्द्र बनाउने।
स्थानीय तथा अन्तर्राष्ट्रिय चिकित्सक, योग प्रशिक्षक, तथा बौद्ध गुरुहरूसँग सहकार्य।
“Buddha Birth Center Certification” जस्ता विशेष अन्तर्राष्ट्रिय मान्यता प्राप्त गर्ने।
निष्कर्ष
दीर्घकालीन रूपमा “बुद्ध बर्थिङ्ग स्थल” परियोजना सफल बनाउन संस्थागत विकास, आर्थिक स्रोत व्यवस्थापन, वैज्ञानिक अनुसन्धान, पर्यावरणीय संरक्षण, र सामाजिक सहकार्य आवश्यक छ। सम्भावित
चुनौतीहरूलाई पहिचान गर्दै दीर्घकालीन योजना बनाउँदा लुम्बिनीलाई वैश्विक मातृत्व तीर्थस्थलका रूपमा स्थापित गर्न सकिन्छ।
बुद्ध जन्मेको स्थल: ऐतिहासिक सत्य तथ्य परिचय
1. स्थलको नाम र स्थान:
बुद्ध जन्मेको स्थल लुम्बिनी, नेपालमा स्थित एक ऐतिहासिक र धार्मिक महत्त्वको स्थान हो। लुम्बिनी नेपालको गोरखाको पश्चिमी भागमा रहेको रूपन्देही जिल्ला, तिलौराकोट गाउँपालिका अन्तर्गत पर्दछ। यो स्थानले बौद्ध धर्मका संस्थापक गौतम बुद्धको जन्मस्थानको रूपमा प्रतिष्ठा पाएको छ।
2. ऐतिहासिक महत्व:
लुम्बिनीमा गौतम बुद्ध (जिनलाई सिद्धार्थ गौतम पनि भनिन्छ) को जन्म प्रसिद्ध र ऐतिहासिक घटना हो। बुद्धको जन्म लगभग २६०० वर्ष पहिले भएको मानिन्छ, जब उनले मानव जीवन र दुःखका कारणहरूको अध्ययन गरेर बुद्धत्वको प्राप्ति गरेका थिए। यस घटनाले विश्वभरका करोडौँ मानिसलाई शान्ति, करुणा, र जीवनका वास्तविकताबारे शिक्षित गराएको छ।
3. जन्मको समय र ऐतिहासिक रेकर्ड:
बुद्धको जन्म सम्भवत: ईसा पूर्व ५६३ वर्षको आसपास भएको मानिन्छ। यद्यपि, विभिन्न ऐतिहासिक र धर्मिक ग्रन्थमा यसका समय र मिति बारे केही भिन्नता पाइन्छ, तर सबैमा यस घटनाको महत्त्व स्वीकार गरिएको छ। बुद्धको जन्मको समय र परिस्थितिहरूलाई मुख्यतः थेरवाड बौद्ध परम्परा र महायान बौद्ध परम्पराले स्वीकार गरेका छन्।
4. लुम्बिनीको ऐतिहासिक प्रमाण:
लुम्बिनीलाई UNESCO द्वारा विश्व धरोहर स्थलको सूचीमा समावेश गरिएको छ, जसको कारण यस क्षेत्रको ऐतिहासिक महत्त्व र सांस्कृतिक धरोहरलाई उच्च मान्यता प्राप्त छ। लुम्बिनी क्षेत्रमा विभिन्न पुरातात्विक खुदाइहरू (excavations) द्वारा प्राप्त भएका प्रमाणहरू, जस्तै मुद्राहरू, शिलालेख, स्तूपहरू, र मन्दिरहरू, यी सबैले यहाँको ऐतिहासिक महत्त्वलाई प्रमाणित गर्छन्। विशेष गरी अशोक शिलालेख (Ashoka Pillar) जसमा लुम्बिनीलाई बुद्धको जन्मस्थानको रूपमा चिन्हित गरिएको छ, यस स्थानको ऐतिहासिक
बुद्धको अध्ययन र ज्ञान प्राप्ति बारेमा
गौतम बुद्धको जीवनको प्रमुख अंश उनको ज्ञान प्राप्ति र त्यसपछि उनले प्राप्त गरेको धार्मिक र दार्शनिक समझ हो। सिद्धार्थ गौतमले संसारको दुःख र असन्तोषको कारणहरूलाई बुझ्नको लागि गहिरो अध्ययन र साधना गरे। उनको अध्ययन र ज्ञान प्राप्तिको प्रक्रिया तल वर्णित गरिएको छ:
१. प्रारम्भिक जीवन र शाही शिक्षाहरू
सिद्धार्थ गौतमको प्रारम्भिक जीवन शाही परिवारमा व्यतीत भयो। उनले बचपनमा मात्र शास्त्र र धर्म सम्बन्धी शिक्षा प्राप्त गरे। उनका गुरुहरूले उनलाई सामाजिक दायित्व, नैतिक शिक्षा, र कलाका विषयमा उपदेश दिएका थिए। तर, सिद्धार्थको मन संसारका दुःख र जीवनका यथार्थताहरूलाई बुझ्नमा केन्द्रीत थियो। उनले संसारका सुख र दुखका बीचको गहिरो सम्बन्ध बुझ्न चाहन्थे।
२. “चार दृष्टि” र आन्तरिक प्रश्नहरू
सिद्धार्थ गौतमले जब महल बाहिर गए र चार भिन्न भिन्न दृश्यहरू देखे — एक वृद्ध मानिस, एक रोगी, एक मृत शरीर, र एक साधु — यी दृश्यहरूले उनको मनमा गहिरो असर पुर्यायो। यी घटनाहरूले उनलाई जीवनका यथार्थ र अस्थिरता (impermanence) का बारेमा गम्भीर प्रश्न उठाउन प्रेरित गरे। यसले उनलाई संसारका दुःख र मृत्युको अपरिहार्यतासँग जुझ्नका लागि मार्गदर्शन खोज्न उत्साहित गर्यो।
३. शाही जीवनको त्याग र तपस्यामा प्रस्थान
सिद्धार्थले शाही महलको जीवन त्यागेर तपस्या र साधनाका लागि घर छोडे। उनले ध्यान, साधना, र योगको माध्यमबाट बुद्धत्व प्राप्त गर्ने प्रयास गरे। सिद्धार्थले साधनाको जीवन अपनाएर विभिन्न प्रसिद्ध योगीहरू र गुरुहरूको पास गए।
४. “मध्यम मार्ग” को खोज
सिद्धार्थले प्रारम्भमा कठोर तपस्या र उपवास गरे, तर त्यहाँबाट उनले कुनै ठोस परिणाम प्राप्त गरेनन्। त्यसपछि उनले “मध्यम मार्ग” को अवधारणा विकसित गरे — अत्यधिक कठोरता र अत्यधिक भोगका बीचको मार्ग, जसको उद्देश्य शारीरिक र मानसिक संतुलन राख्नु हो। यो मार्गले उनको ध्यान र साधनामा नयाँ दृष्टिकोण ल्यायो।
५. बोधि वृक्षको नीचे ध्यान र बोध प्राप्ति
सिद्धार्थ गौतमले बोधि वृक्षको नीचे ध्यान गरेर पूर्ण जागरूकता प्राप्त गरे। उनले शान्तिपूर्ण र गहिरो ध्यानका माध्यमबाट जीवनका दुःख र त्यसको अन्त्यका बारेमा सत्य बुझ्न थाले। उनले चार आर्य सत्य (Four Noble Truths) र अष्टांगिक मार्ग (Eightfold Path) प्राप्त गरे, जसले जीवनका दुःख र दुःखका कारणहरू बुझ्न र त्यहाँबाट मुक्ति प्राप्त गर्नका लागि मार्गदर्शन दिन्छ।
६. बुद्धत्व प्राप्ति:
गौतम बुद्धले बोधि वृक्षको तल्लोमा ध्यान गर्दा सार्वभौम सत्यको अनुभव गरे र बुद्धत्व प्राप्त गरे। उनले संसारका दुःख र दुःखका कारणहरूको समझ प्राप्त गरे र तीलाई समाप्त गर्ने उपायको ज्ञान हासिल गरे। उनले ज्ञान र जागृति (Enlightenment) प्राप्त गरे, जसको अर्थ सत्यको उद्घाटन र संसारको यथार्थको पहिचान हो।
७. बुद्धका प्रमुख शिक्षाहरू:
बुद्धको ज्ञान प्राप्ति पश्चात उनले विभिन्न धार्मिक, दार्शनिक, र मानसिक विषयहरूमा शिक्षाहरू दिएका थिए, जसले संसारभरका मानिसहरूको जीवनमा ठूलो परिवर्तन ल्यायो। उनका प्रमुख शिक्षाहरूमा समावेश छन्:
चार आर्य सत्य:
१) दुःख (Dukkha): जीवन दुःख र असन्तोषबाट भरिएको छ।
२) दुःखको कारण (Samudaya): दुःखका कारणहरू इच्छाहरू र मोह हुन्।
३) दुःखको निराकरण (Nirodha): दुःखलाई समाप्त गर्न सकिन्छ।
४) मार्ग (Magga): दुःखको समाप्ति प्राप्त गर्न अष्टांगिक मार्गको पालन गर्नु आवश्यक छ।
अष्टांगिक मार्ग (Eightfold Path):
१) सही दृष्टिकोण
२) सही संकल्प
३) सही बोलि
४) सही क्रिया
५) सही जीविका
६) सही प्रयास
७) सही ध्यान
८) सही स्मृति

८. बुद्धको जीवनदर्शन
बुद्धको जीवन दर्शनमा करुणा, समझ, र ध्यानको ठूलो महत्त्व छ। उनले भनिन् कि संसारमा दुःखको प्रमुख कारण व्यक्ति र समाजको मोह र तृष्णा हो। उनले मध्यम मार्ग र ध्यान मार्फत व्यक्तिगत र सामाजिक समस्याहरूको समाधान प्रस्तुत गरे।
निष्कर्ष:
गौतम बुद्धको ज्ञान प्राप्ति एक गहिरो आन्तरिक यात्रा थियो जसले उनलाई दुःख र असन्तोषका कारणहरू र त्यहाँबाट मुक्ति प्राप्त गर्ने मार्गमा अन्तर्दृष्टि प्रदान गर्यो। बुद्धको शिक्षाले आज पनि मानिसहरूको जीवनमा सकारात्मक प्रभाव पार्दै आएका छन् र ध्यान, करुणा, र शान्तिको माध्यमबाट संसारलाई एकजुट गर्न योगदान पुर्याइरहेको छ।
बुद्धले संसारलाई के दियो?
गौतम बुद्धको जीवन र शिक्षाले संसारलाई अनगिन्ती महत्त्वपूर्ण योगदानहरू दिएका छन्। उनका शिक्षाहरू आज पनि लाखौँ मानिसहरूको जीवनमा मार्गदर्शन गर्दैछन्। बुद्धले संसारलाई जो कुरा दियो, ती मध्ये केहि प्रमुख विचारहरू तल दिइएका छन्:
१. चार आर्य सत्य (Four Noble Truths):
बुद्धले चार आर्य सत्यको शिक्षाको माध्यमबाट संसारलाई जीवनका दुःख र त्यसको समाधानको बारेमा गहिरो ज्ञान प्रदान गरे:
दुःख (Dukkha): जीवन दुःख र असन्तोषले भरिएको छ। यो केवल शारीरिक दुःख होइन, मानसिक र भावनात्मक दुःख पनि हो।
दुःखको कारण (Samudaya): दुःखको मुख्य कारण इच्छाहरू, तृष्णा र मोह हुन्।
दुःखको समाप्ति (Nirodha): दुःखलाई समाप्त गर्न सकिन्छ र मानसिक शान्ति प्राप्त गर्न सकिन्छ।
दुःखको समाप्ति गर्ने मार्ग (Magga): दुःखको निराकरणको लागि अष्टांगिक मार्ग अपनाउनु आवश्यक छ, जसमा सही दृष्टिकोण, सही बोलि, सही कर्म, सही ध्यान आदि समावेश छन्।
२. अष्टांगिक मार्ग (Eightfold Path):
बुद्धले जीवनमा दुःखबाट मुक्ति प्राप्त गर्नका लागि अष्टांगिक मार्ग (Eightfold Path) प्रस्तुत गरे, जसमा:

सही दृष्टिकोण (Right View)
सही संकल्प (Right Intention)
सही बोलि (Right Speech)
सही कार्य (Right Action)
सही जीविका (Right Livelihood)
सही प्रयास (Right Effort)
सही ध्यान (Right Mindfulness)
सही समाधि (Right Concentration)
यस मार्गले मानिसलाई जीवनका दुःख र समस्याहरूको समाधान खोज्नमा मद्दत पुर्याउँछ।
३. करुणा र माया (Compassion and Loving-kindness):
बुद्धले करुणा र मायाको अभ्यासको महत्त्व सिकाए। उनले संसारका सबै प्राणीहरूको पीडा बुझ्न र उनीहरूको भलाइका लागि काम गर्नुपर्ने कुरा भने। उनले करुणामय जीवन यथार्थ र सुखको मार्गका रूपमा प्रस्तुत गरे।
“जब तपाईंले अरूसँग करुणा र माया अभ्यास गर्नुहुन्छ, तपाईंले आफ्नो जीवनमा शान्ति र सुखको अनुभव गर्नुहुनेछ।”
४. ध्यान र मानसिक शान्ति (Meditation and Mental Peace):
बुद्धले ध्यानलाई मानसिक शान्तिको लागि एक महत्त्वपूर्ण अभ्यासको रूपमा प्रस्तुत गरे। उनले ध्यान (Meditation) को अभ्यासमार्फत मनको चञ्चलता कम गर्न र अन्तरिक शान्ति प्राप्त गर्न को महत्त्व बताए। उनले प्रकट गरे कि ध्यान र मनको नियन्त्रणले व्यक्ति आफैलाई र अरूसँगको सम्बन्धलाई सुधार गर्न मद्दत गर्दछ।
५. जीवनको अस्थिरता र मरणको स्वीकृति (Impermanence and Acceptance of Death):
बुद्धले जीवनको अस्थिरता (impermanence) र मरणको वास्तविकता स्वीकार गर्न सिकाए। उनले भने कि सबै कुरा अस्थायी छन्, र मरिसकेको वा हराएको केही पनि स्थायी होइन। यस अवधारणाले मानिसलाई आफूलाई र जीवनलाई अधिक गहिरो र साँचो दृष्टिकोणमा हेर्न प्रोत्साहित गर्‍यो।
६. सामाजिक समानता र अहिंसा (Social Equality and Nonviolence):
बुद्धले सामाजिक समानता र अहिंसाको पक्षमा शिक्षा दिए। उनले सबै प्राणीहरूलाई समान दृष्टिकोणले हेर्न र कुनै पनि प्राणीको हिंसा नगर्न अनुरोध गरे। बुद्धले आफ्नो शिक्षामा जाति, लिङ्ग, र वर्गका भेदभावलाई नकार्दै मानवताको आदर्श प्रस्तुत गरे।
७. धर्म र विज्ञानको सम्मिलन (Integration of Religion and Science):
बुद्धको शिक्षाले धर्म र विज्ञान बीचको समन्वयको महत्त्वलाई पनि प्रकट गर्‍यो। उनले अनुभव, प्रमाण, र विचारको महत्त्व बुझाए, जसलाई आजको विज्ञानको अवधारणासँग जोड्न सकिन्छ। बुद्धको शिक्षाले मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यको पनि ध्यान पुर्याएको थियो।
निष्कर्ष:
गौतम बुद्धले संसारलाई ज्ञान, शान्ति, करुणा, सामाजिक समानता, र ध्यानका मूल्यहरू दिएका छन्। उनका शिक्षाहरू आज पनि विश्वभरका लाखौँ मानिसहरूको जीवनमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याइरहेका छन्। बुद्धले ध्यान, समझ, र करुणाको माध्यमबाट संसारलाई साँचो शान्ति र मुक्ति प्राप्त गर्नका लागि मार्गदर्शन दिएका छन्।
बुद्ध जन्मेको ठाउँ, लुम्बिनी, संसारभरका मानिसहरूको लागि एक अत्यन्त पवित्र र महत्वपूर्ण स्थान हो। यहाँ विभिन्न कारणहरू छन् जसका कारण लुम्बिनीमा विश्वभरिका मानिसहरूले यात्रा गर्नु आवश्यक छ:
१. बौद्ध धर्मको जन्म स्थान:
लुम्बिनीमा गौतम बुद्धको जन्म भएको स्थल हो, जसलाई बौद्ध धर्मका अनुयायीहरूको लागि पवित्र मानिन्छ। बुद्धको जन्मस्थलमा यात्रा गर्दा, मानिसहरूले बौद्ध धर्मका आध्यात्मिक र दर्शनिक शिक्षाहरूको गहिरो अर्थ बुझ्न सक्नेछन्। बुद्धका शिक्षाहरूले मानवता, शान्ति, र करुणाको सन्देश दिएको छ, जसका कारण लाखौं मानिसहरूले लुम्बिनीलाई एक धार्मिक तीर्थस्थलको रूपमा महत्त्व दिएका छन्।
२. शान्ति र करुणाको संदेश:
बुद्धले आफ्नो जीवनभर शान्ति, करुणा, र अहिंसाको महत्त्वलाई प्रचारित गरे। लुम्बिनीमा यात्रा गरेर मानिसहरूले यस शान्तिपूर्ण संदेशलाई आत्मसात गर्न सक्छन् र आफ्नो जीवनमा लागू गर्न प्रेरित हुन सक्छन्। लुम्बिनी संसारलाई आध्यात्मिक शान्ति र समाजमा करुणा र सहिष्णुता फैलाउने स्थानको रूपमा चिनिन्छ।
३. ऐतिहासिक र सांस्कृतिक महत्त्व:
लुम्बिनीको ऐतिहासिक महत्त्व अत्यधिक छ, र यसले विश्व धरोहर स्थलको रूपमा UNESCO द्वारा मान्यता प्राप्त गरेको छ। यहाँ पुरातात्विक स्थलहरू, अशोक स्तम्भ (Ashoka Pillar), र अन्य सांस्कृतिक धरोहरहरू छन् जसले बुद्धको जीवन र शिक्षाहरूको ऐतिहासिक प्रमाण प्रस्तुत गर्छ। यसले मानिसहरूलाई ऐतिहासिक अध्ययन र धार्मिक संवेदनशीलताको महत्त्व बुझ्न मद्दत पुर्याउँछ।
४. मानवता र शान्तिको उत्सव:
लुम्बिनी एउटा यस्तो स्थल हो जसले विश्वभरका मानिसहरूलाई एकजुट गर्ने शक्ति राख्छ। यहाँ यात्रा गर्दा, मानिसहरूले बुद्धको जन्मस्थलमा उपस्थित भएर शान्ति र मानवीय मूल्यहरूको सम्मान गर्ने अवसर पाउँछन्। यो स्थान मानवता र शान्तिको उत्सवको रूपमा काम गर्छ जसले सबै धर्म, जाति र समुदायलाई एकसाथ ल्याउन सक्छ।
५. ध्यान र आत्म-साक्षात्कारको मार्गदर्शन:
लुम्बिनीमा यात्रा गर्दा, तीर्थयात्रीहरूले ध्यान (meditation) र आत्म-साक्षात्कारको माध्यमबाट शान्ति प्राप्त गर्ने अवसर पनि पाउँछन्। यहाँको वातावरणले मानिसलाई गहिरो आध्यात्मिक अनुभव र ध्यान साधनाको लागि उत्तम स्थान प्रदान गर्दछ। बुद्धका शिक्षाले मानसिक शान्ति, ध्यान अभ्यास, र आध्यात्मिक प्रगतिका विषयमा महत्व दिइरहेका छन्।
६. बौद्ध धर्मका अनुयायीहरूको एकता:
लुम्बिनी बौद्ध धर्मका अनुयायीहरूको एकता र आध्यात्मिक समुदायको प्रतीक हो। यहाँ यात्रा गर्दा, बौद्ध धर्मका अनुयायीहरूलाई आफ्नो धर्मको अभ्यास र बौद्ध धरोहरको महत्त्वको बारेमा गहिरो समझ प्राप्त गर्न सकिन्छ। यसले बौद्ध धर्मका विचार र संस्कृति फैलाउने, साथै धर्मनिरपेक्ष समुदायहरूको बीचमा सहिष्णुता र समझ बढाउने अवसर प्रदान गर्दछ।
७. अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटन र आर्थिक प्रगति:
लुम्बिनीमा विश्वभरका मानिसहरूको आगमनले अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटनको विकासमा मद्दत पुर्याउँछ, जसले स्थानीय अर्थतन्त्रको विकासमा योगदान पुर्याउँछ। यसले क्षेत्रीय र राष्ट्रिय स्तरमा आर्थिक प्रगति र सांस्कृतिक आदानप्रदानलाई प्रोत्साहन पुर्याउँछ।
८. शान्ति र विश्व समुदायको एकता:
लुम्बिनीलाई शान्तिको वैश्विक केन्द्रको रूपमा पनि प्रस्तुत गर्न सकिन्छ। यहाँ पुगेर मानिसहरूले बुद्धको शिक्षा अनुसार सकारात्मक परिवर्तन र समाजमा शान्ति र सद्भावको स्थापना गर्ने उद्देश्यमा योगदान दिन सक्छन्। बुद्धले शान्ति र सहिष्णुता प्रचार गरे, र लुम्बिनीमा यात्रा गर्दा यो उद्देश्यको प्रेरणा प्राप्त गर्न सकिन्छ।
निष्कर्ष:
लुम्बिनीमा यात्रा गरेर, मानिसहरूले बुद्धको जन्मस्थानको महत्त्वलाई मात्र अनुभव गर्दैनन्, तर यसले उनलाई आध्यात्मिक, मानसिक र सामाजिक स्तरमा शान्ति र बुझाइको नयाँ दृष्टिकोण दिन्छ। लुम्बिनी संसारभरिका सबै धर्मका, जातिका, र समुदायका मानिसहरूलाई एकत्रित गर्ने एक पवित्र स्थल हो, जसले धार्मिक सहिष्णुता, समानता, र शान्तिको सन्देश फैलाउँछ।
शान्ति र विश्व समुदायको एकता आजको विश्वका लागि अत्यन्त महत्वपूर्ण छन्। यी मूल्यहरूले विश्वभरिका मानिसहरूको बीचमा समझदारी, सहिष्णुता, र सहयोगको वातावरण सिर्जना गर्छन्, जसले समृद्धि र स्थिरता ल्याउँछ। लुम्बिनी, जहाँ गौतम बुद्धको जन्म भएको थियो, त्यहाँबाट यी मूल्यहरूको प्रचार र अभ्यासमा ठूलो योगदान पुर्याउन सकिन्छ।
शान्ति र विश्व समुदायको एकताको महत्त्व
1. सामाजिक समृद्धि: शान्तिपूर्ण र एकताबद्ध समाजमा अपराध दर घट्छ, शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा सुधार हुन्छ, र आर्थिक विकास तीव्र हुन्छ।
2. वैश्विक स्थिरता: राष्ट्रहरूको बीचमा एकता र सहयोगले युद्ध र द्वन्द्वको सम्भावना घटाउँछ, जसले विश्वव्यापी स्थिरता ल्याउँछ।
3. सांस्कृतिक आदानप्रदान: एकताबद्ध विश्व समुदायले विभिन्न संस्कृतिहरूको आदानप्रदानलाई प्रोत्साहन गर्छ, जसले आपसी समझ र सम्मान बढाउँछ।
लुम्बिनीबाट शान्ति र एकताको प्रवर्धन कसरी गर्न सकिन्छ
1. धार्मिक र सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूको आयोजना: लुम्बिनीमा विभिन्न धर्म र संस्कृतिका मानिसहरूको सहभागितामा अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन, कार्यशाला, र सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूको आयोजना गरेर विश्वभरिका मानिसहरूलाई एकत्रित गर्न सकिन्छ। यसले आपसी समझ र सम्मान बढाउँछ।
2. शिक्षा र प्रशिक्षण कार्यक्रमहरू सञ्चालन: बुद्धका शिक्षाहरूमा आधारित शिक्षा कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरेर नयाँ पुस्तालाई शान्ति, करुणा, र सहिष्णुताका मूल्यहरू सिकाउन सकिन्छ। यसले दीर्घकालीन रूपमा समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउँछ।
3. ध्यान र साधनाका केन्द्रहरूको स्थापना: लुम्बिनीमा ध्यान र साधनाका केन्द्रहरूको स्थापना गरेर मानिसहरूलाई मानसिक शान्ति र आत्म-ज्ञानको प्राप्तिमा मद्दत गर्न सकिन्छ। यसले व्यक्तिगत स्तरमा शान्तिको अनुभव बढाउँछ, जसले समाजमा पनि शान्ति ल्याउँछ।
4. सामाजिक सेवा र राहत कार्यहरू सञ्चालन: विपत्तिमा परेको समुदायलाई सहयोग गर्ने, गरिबी निवारण गर्ने, र स्वास्थ्य सेवाहरू प्रदान गर्ने कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरेर समाजमा एकता र सहयोगको भावना बढाउन सकिन्छ।

5. माध्यमिक र उच्च शिक्षा संस्थाहरूको स्थापना: बुद्धका शिक्षाहरूमा आधारित विद्यालय र विश्वविद्यालयहरूको स्थापना गरेर विद्यार्थीहरूलाई नैतिक शिक्षा र विश्व नागरिकको भावना सिकाउन सकिन्छ। यसले दीर्घकालीन रूपमा विश्व समुदायको एकता र शान्तिमा योगदान पुर्याउँछ।
निष्कर्ष
लुम्बिनी, बुद्धको जन्मस्थल, शान्ति र विश्व समुदायको एकताको प्रवर्धनमा एक महत्वपूर्ण केन्द्रको रूपमा उभिन्छ। यहाँबाट सुरु हुने कार्यक्रम र पहलहरूले विश्वभरिका मानिसहरूको बीचमा समझ, सहिष्णुता, र सहयोगको वातावरण सिर्जना गर्न सक्छ, जसले समृद्ध र स्थिर विश्वको निर्माणमा योगदान पुर्याउँछ।

नोट:(छलफल लागि यो अबधारणा – कार्यपत्र नेपाल भारत आदिवासी जनजाति मैत्री सघका केन्द्रीय अध्यक्ष श्री बिनोद कुमार गुरूङज्यू द्वारा लिखित एक कार्यक्रम एक परियोजना एक कार्यपत्र सार्वजनिक सुनुवाइको लागि राखिएको छ, यसमा केही सुझाब भएमा सबैले पठाउन सक्नुहुनेछ )

कार्यपत्र पस्तोता:
श्री बिनोद कुमार गुरूङ
अध्यक्ष
नेपाल भारत आदिवासी जनजाति मैत्री संघ